انواع مرخصی حسب قانون کار
تعریف مرخصی به زبان ساده
بیاید همین ابتدای کار نگاهی به تعریف مرخصی بیندازیم. هر چند شاید مرخصی از جمله موضوعاتی است که نیازی به تعریف ندارد و همه کم و بیش با آن آشنا هستیم. به زبان ساده مرخصی یکی از حقوقی است که هر کارمند و کارگری برای ترک کار در روزهای غیر تعطیل دارد. در طول سال معمولا برای هر کارگر تعداد روز معین و پیش‌بینی شده‌ای وجود دارد که می‌تواند مطابق قانون در محل کار حضور نداشته باشد. حالا با ذکر تعریف واضح، وقت آن است که با انواع مرخصی آشنا شویم.
نگاهی به انواع مرخصی در قانون کار
در قانون کار شش نوع مرخصی برای کارگران و کارمندان پیش‌بینی شده است. این چهار نوع مرخصی عبارت‌اند از:
- استحقاقی
- استعلاجی
- ساعتی
- ازدواج و فوت اقوام درجه یک
- زایمان
- بدون حقوق
البته ناگفته نماند که به موارد فوق می‌توان برخی موارد دیگر که در قانون پیش‌بینی نشده است را اضافه نمود. اما با این وجود فعلا به همین هفت مورد رضایت دهیم تا شک و شبهه‌ای در تعاریف به وجود نیاید. در ادامه هر کدام از انواع مرخصی‌ها در قانون کار را توضیح داده و قوانین پیرامون آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. مرخصی استحقاقی
وقتی به کلمه استحقاقی نگاه کنیم، رنگ و بوی حق از آن به مشام می‌رسد. در واقعیت هم همین‌طور است؛ منظور از مرخصی استحقاقی روزهایی است که مطابق قانون یک کارگر یا کارمند می‌تواند در طول سال با دریافت حقوق در محیط کار حاضر نشود. شاید بپرسید که تعداد روز مرخصی استحقاقی در سال چقدر است؟ در پاسخ باید بگوییم که این موضوع بستگی به شرکت یا سازمانی که در آن کار می‌کنید نیز بستگی دارد.
اما در قانون کار درباره این موضوع تعیین تکلیف شده است. مطابق قانون در هر ماه برابر ۲.۵ روز مرخصی استحقاقی برای کارگران در نظر گرفته شده است. با یک محاسبه سر انگشتی مشخص می‌شود که در هر سال حدود ۲۶ روز مرخصی استحقاقی به هر نفر اختصاص پیدا می‌کند. اگر کارگر هستید، مراقب باشید که جمعه‌ها به هیچ عنوان جز مرخصی استحقاقی حساب نمی‌شود.
البته به این روزها باید ۱۱ اردیبهشت را نیز اضافه کنید که روز کارگر است و طبق قانون تمام کارگران تعطیل هستند. در ماده ۶۹ قانون کار ذکر شده است که کارگران تنها ۹ روز از مرخصی‌های استحقاقی خود را می‌توانند در هر سال ذخیره کنند. البته این سیاست در شرکت‌ها به شیوه‌های مختلفی اجرا می‌شود. بسیاری از کارفرمایان برای تشویق کارگران به منظور حضور در محل کار، تمام مرخصی‌های استحقاقی استفاده نشده آن‌ها را خریداری می‌کنند و در مقابل وجه نقد به کارگران اختصاص می‌دهند.
۲. مرخصی استعلاجی
یکی از جاهایی که همیشه بین کارگران و کارفرمایان مناقشه ایجاد می‌کند، مرخصی استعلاجی است. اما داستان این نوع مرخصی چیست؟ به زبان ساده مرخصی که از طرف پزشک برای افراد تجویز می‌شود، تحت عنوان مرخصی استعلاجی شناخته می‌شود. داستان از جایی پیچیده می‌شود که در قانون هیچ سقفی برای این نوع مرخصی پیش‌بینی نشده است. اما یک قید وجود دارد؛ این نوع مرخصی حتما باید به تأیید سازمان تأمین اجتماعی برسد. منظور این است که پزشک معتمد این سازمان باید مرخصی تجویز شده از سوی پزشک معالج را تأیید کند تا رسمیت بیاید.
در قانون کار ذکر شده است که مرخصی استعلاجی تا دو نوبت و هر بار تا سقف هفت روز نیاز به تأیید پزشک معتمد سازمان تأمین اجتماعی ندارد و نظر پزشک معالج کفایت می‌کند. مرخصی استعلاجی نیز مانند مرخصی استحقاقی است؛ یعنی نه تنها فرد از حقوق خود بهره‌مند می‌شود، بلکه مدت مرخصی جزء سوابق کاری اوی نیز حساب خواهد شد.
۳. مرخصی ساعتی
داستان مرخصی ساعتی چندان پیچیده نیست. فرض کنید شما به‌عنوان کارگر یا کارمند در یک روز کاری به اندازه کمتر از ۸ ساعت کار ضروری دارید. در این شرایط درخواست مرخصی ساعتی خود را به مدیر بالا دستی در اداره ارائه می‌کنید. در صورت تأیید می‌توانید از مرخصی ساعتی بهره‌مند شوید. نکته مهم این است که مرخصی ساعتی شما در زمره مرخصی استحقاقی حساب می‌شود و به میزان ساعتی که از مرخصی ساعتی استفاده کنید، از مرخصی‌های استحقاقی شما کاهش پیدا می‌کند.
۴. مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک
مرخصی ازدواج و فوت اقوام درجه یک به هیچ عنوان جزء مرخصی از نوع استحقاقی به حساب نمی‌آید. مطابق قانون کار هر فرد در صورت ازدواج دائم یا فوت یکی از اقوام درجه یک می‌تواند از سه روز مرخصی با حقوق استفاده کند. به همین سادگی.
۵. مرخصی زایمان
اما رسیدیم به بخش جذاب ماجرا یعنی مرخصی زایمان. شاید فکر می‌کنید که مرخصی زایمان فقط شامل حال بانوان می‌شود؛ اما صبر کنید. پدرهای بزرگوار نیز از طعم شیرین این مرخصی می‌چشند. مطابق قانون برای مادران شاغل در دستگاه‌های دولتی و غیردولتی به مدت ۹ ماه مرخصی زایمان تعلق می‌گیرد. همچنین برای آقایان نیز بعد از تولد نوزاد ۲ هفته مرخصی زایمان اختصاص پیدا می‌کند. مرخصی زایمان نیز جزء مرخصی‌های با حقوق به حساب می‌آید و روزهای آن در ردیف روزهای بیمه برای بازنشستگی محاسبه می‌شود.
البته در برخی از شرکت‌های بخش خصوصی این مرخصی در حال حاضر برای خانم‌ها شش ماه محاسبه شده و مرخصی آقایان نیز تنها در صورت تأیید کارفرما پذیرفته می‌شود.
۶. مرخصی بدون حقوق
برای مطالعه درباره قوانین مربوط به مرخصی بدون حقوق باید به ماده ۱۶ قانون کار مراجعه کنید. استفاده از مرخصی بدون حقوق تنها با موافقت کارفرما امکان‌پذیر است. همچنین سقف مدت این مرخصی نیز ۲ سال در طول مدت خدمت در یک شرکت در نظر گرفته شده است. در این مدت قرارداد بین کارفرما و کارگر به حالت تعلیق در می‌آید و پس از پایان دوره کارگر مجددا می‌تواند به سر کار برگردد. مرخصی‌های بدون حقوق معمولا برای تحصیل، گرفتاری‌های خانوادگی، سفرهای طولانی مدت و گذراندن دوره‌های کاری آزمایشی اخذ می‌شود. سقف مجاز استفاده از مرخصی بدون حقوق در یک سال کاری، یک ماه است.
چگونه مانده مرخصی خود را محاسبه کنیم؟
محاسبه مانده مرخصی از این جهت اهمیت دارد که در پایان هر سال کاری می‌توانید در ازای مرخصی‌هایی که استفاده نکرده‌اید، پول دریافت کنید. خبر خوب اینکه می‌توانید محاسبه مانده مرخصی با ماشین حساب ایران سلری را در کمترین زمان ممکن انجام دهید. این ابزار کاملا رایگان است و می‌توانید خیلی راحت مانده مرخصی‌های خود را با استفاده از آن محاسبه و تعیین کنید.
